حادثه پرواز 655 ایران ایر
روز ۱۲ تیر شلیک به پرواز 655 ایران ایر توسط ناو وینسنس یکی از تاریک‌ترین روزهای تاریخ هوانوردی و سیاست‌های بین‌المللی است. در این حادثه غم‌انگیز، هواپیمای مسافربری ایرباس به مقصد دبی پرواز می‌کرد، توسط ناو جنگی آمریکا مورد هدف قرار گرفت و همه ۲۹۰ نفر سرنشین آن جان باختند. این رویداد، تاثیرات عمیقی بر روابط بین‌المللی و همچنین سیاست‌های امنیت هوایی به جای گذاشت.
در زمان وقوع حادثه، جنگ ایران و عراق در جریان بود و منطقه خلیج فارس شاهد حضور ناوگان دریایی گسترده آمریکا بود که به بهانه محافظت از کشتیرانی، به این منطقه اعزام شده بودند. در این شرایط، حساسیت‌ها و تنش‌های نظامی به شدت بالا بود. ناو جنگی یواس‌اس وینسنس، مجهز به سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته ایجس و استاندارد، در منطقه حضور داشت.
هواپیمای ایران‌ایر با شماره پرواز ۶۵۵ به مقصد دبی، پس از توقف کوتاه در بندرعباس، به پرواز خود ادامه داد. این هواپیما در ساعت ۰۶:۴۷ به وقت UTC از باند فرودگاه بندرعباس به پرواز درآمد و خلبان آن، کاپیتان محسن رضاییان، با تجربه‌ی ۷۰۰۰ ساعت پرواز، وضعیت خود را به برج مراقبت گزارش داد. اما در ساعت ۰۶:۵۴ دقیقه، هنگامی که هواپیما در حال صعود به ارتفاع ۱۴ هزار پا بود، توسط دو موشک هدایت‌شونده از ناو وینسنس مورد هدف قرار گرفت و سقوط کرد.
سامانه‌های پدافند هوایی ناو وینسنس شامل رادار چندمنظوره، سامانه‌های کنترل سلاح و کنترل آتش، سکوی پرتاب موشک و موشک‌های سطح به هوا بودند. این سامانه‌ها برای شناسایی و مقابله با تهدیدات هوایی طراحی شده بودند. با این حال، در این حادثه، عملکرد این سامانه‌ها و تصمیمات فرمانده ناو با ابهامات و انتقادات فراوانی مواجه شد.
اپراتور رادار تجسس هوایی ناو وینسنس اولین بار در ساعت ۱۰:۱۷ به وقت تهران، اکوی هواپیمای مسافربری ایران‌ایر را بر روی اسکوپ رادار مشاهده کرد و بلافاصله افسر مسئول بخش پدافند هوایی ناو و سپس فرمانده ناو، کاپیتان راجرز، را مطلع ساخت. در شرایطی که حضور یک فروند «اف-۱۴» ایرانی در منطقه و تنش‌های موجود، فرمانده راجرز تصمیم به شلیک موشک گرفت.
شلیک ناو وینسنس به هواپیمای ایرانی
پس از این حادثه، مقامات آمریکایی دلایل ضد و نقیضی برای توجیه این اقدام ارائه دادند و مدعی شدند که این حمله به دلیل اشتباه شناسایی هواپیما به وقوع پیوسته است. با این حال، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با توجه به تجهیزات پیشرفته راداری و رایانه‌ای ناو وینسنس و قابل شناسایی بودن هواپیمای مسافربری، این ادعا غیرقابل قبول بوده و این حمله عمدی و خصمانه بوده است.
دولت آمریکا مبلغ ۶۱.۸ میلیون دلار به خانواده‌های قربانیان و ۷۰ میلیون دلار به عنوان غرامت پرداخت کرد، اما این پرداخت‌ها بدون قبول مسئولیت حادثه صورت گرفت و هیچ‌کدام از خدمه‌ی ناو وینسنس تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند. حتی به ناخدای این ناو مدال شجاعت اعطا شد که این امر نشان‌دهنده حمایت رسمی آمریکا از این اقدام بود.
1- آیا کاپیتان رضاییان تعمدی در عدم پاسخگویی به پیام‌های ناو وینسنس داشت؟
خیر، هواپیمای مسافربری پیام‌های ناو وینسنس را دریافت نکرد زیرا این پیام‌ها در فرکانس نظامی ارسال شده بودند که برای هواپیماهای مسافربری قابل استفاده نبود.
2- چگونه می‌توانستند نوع هواپیما را از طریق رادار تشخیص دهند؟
با استفاده از اطلاعات راداری نظیر سرعت، ارتفاع و ابعاد هواپیما، می‌توانستند تفاوت بین هواپیمای مسافربری و جنگنده را تشخیص دهند. همچنین صدای خاص ناشی از انعکاس امواج راداری نیز می‌تواند به تفکیک نوع هواگرد کمک کند.
3- واکنش بین‌المللی به این حادثه چگونه بود؟
بسیاری از کشورها این اقدام آمریکا را محکوم کردند و خواستار تحقیقات جامع در مورد این حادثه شدند. سازمان ملل متحد نیز واکنش نشان داد و خواستار بررسی کامل این حادثه شد.
4- آیا این حادثه بر روابط ایران و آمریکا تأثیری داشت؟
بله، این حادثه تأثیرات عمیقی بر روابط بین ایران و آمریکا داشت و تا سال‌ها این روابط را تیره‌تر کرد. این حادثه نشان‌دهنده تنش‌های بیشتر بین دو کشور بود.
حادثه ۱۲ تیر شلیک به پرواز 655 ایران ایر توسط ناو وینسنس یک یادآوری تلخ از خطرات و پیامدهای اشتباهات انسانی در شرایط بحرانی است. این تراژدی نشان داد که امنیت و دقت در تصمیم‌گیری‌های نظامی و هوانوردی چقدر اهمیت دارد. یاد و خاطره قربانیان این حادثه همواره در ذهن ما باقی خواهد ماند و تلاش برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی ادامه خواهد داشت.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته
